Με το όρο Νευροψυχολογική αξιολόγηση αναφερόμαστε στην ολιστική και ποιοτική εξέταση της λειτουργικότητας των γνωστικών ικανοτήτων ενός ατόμου.
Συγκεκριμένα, μέσα από την νευροψυχολογική εκτίμηση, διερευνούμε ικανότητες όπως μνήμη, συγκέντρωση, προσοχή, ικανότητες λόγου και εκτελεστικών λειτουργιών μέσα από σταθμευμένα και επιστημονικά αποδεδειγμένα μέσα εξέτασης.
Η Νευροψυχολογική αξιολόγηση είναι ιδιαίτερα σημαντική στην άνοια, καθώς στοχεύουμε στην διερεύνηση των γνωστικών ελλειμμάτων και υπολειπόμενων δυνατοτήτων του ατόμου, τη διαφορική διάγνωση του είδους άνοιας και την ποιοτική λειτουργία των προαναφερόμενων ικανοτήτων προκειμένου να σχεδιαστεί ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα μη-φαρμακευτικής παρέμβασης – αποκατάστασης.
Ιδιαίτερης σημασίας χρίζει και η νευροψυχολογική αξιολόγηση στις κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, καθώς έπειτα από μια περίοδο απώλειας συνειδητότητας (αισθήσεων), ο ασθενής παρουσιάζει ένα σύνολο γνωστικών και συμπεριφορικών δυσκολιών. Συνηθέστερα, δυσλειτουργίες παρουσιάζονται στο επίπεδο επικοινωνίας, αντίληψης, μνήμης, λόγου και συναισθημάτων-συμπεριφοράς.
Ήπια γνωστική εξασθένηση
Η ήπια γνωστική εξασθένηση μπορεί να θεωρηθεί το πρόδρομο στάδιο της άνοιας. Περιγράφεται ως μια ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ της αναμενόμενης γνωστικής επιβράδυνσης λόγω προχωρημένης ηλικίας και την έναρξη ανοιακών συνδρόμων.
Ενδείξεις προς τη συγκεκριμένη κλινική εικόνα συμπεριλαμβάνουν το αίσθημα της υποχώρησης ή της μείωσης μνήμης και συγκέντρωσης, τη ροή της σκέψης και πολλές φορές στο λόγο χωρίς όμως να διαταράσσεται η ανεξαρτησία του ατόμου στην καθημερινότητά του. Η συγκεκριμένη κλινική εικόνα μπορεί να δημιουργηθεί από διάφορους παράγοντες, οι οποίοι δεν ειναι απαραίτητο να είναι συσχετισμένοι ο ένας με τον άλλον. Συχνότερα (χωρίς να αποτελεί κανόνα), η ήπια γνωστική εξασθένηση προκαλείται από τις μεταβολές του εγκεφάλου σε κυτταρικό επίπεδο, σε παρόμοια αλλά μικρότερη μορφή, που προκαλεί η άνοια τύπου Αλτζχαιμερ.
Σε γενικές γραμμές, οι δυνατότεροι παράγοντες οφείλονται στην ηλικία και στη νευροβιολογική βάση μετάλλαξης ενός γονιδίου, την απολιποπρωτεινη ΑΡΟΕ και ειδικότερα στην αλληλόμορφη μορφή του γονιδίου APOE-4. Άλλοι παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν ήπια γνωστική εξασθένηση είναι το άγχος, το κάπνισμα, η έλλειψη νοητικής και κοινωνικής διέγερσης, η κατάθλιψη, το άγχος, καθώς και η μη σωστή διατροφή και η έλλειψη άσκησης.
Νόσος Alzheimer, άνοια με σωματίδια τύπου Lewy, μετωπιαία - κροταφική άνοια, κ.ο.κ
Η άνοια είναι ένα γενικό σύνδρομο συμπτωμάτων και σημείων. Μία χρόνια και επίμονη διαταραχή των νοητικών διεργασιών προερχόμενη απο νευρολογική αιτία όπως εγκεφαλική διαταραχή ή εγκεφαλικό τραύμα, με άμεση επίπτωση στις γνωστικές λειτουργίες της μνήμης, συγκέντρωσης και λεκτικής ικανότητας, μεταβολές στη συμπεριφορά και διαταραχή στην εκλογίκευση εννοιών. Συνήθως το επίπεδο της συνείδησης του ατόμου παραμένει ανέπαφο και η διάγνωσή της χρειάζεται την παρουσία μιας απότομης ύφεσης της συνολικής γνωστικής κατάστασης του ατόμου, παραπάνω από το φυσιολογικό σε σχέση με την αύξηση της ηλικίας.
Η συνηθέστερη κατηγορία άνοιας είναι αυτή της νόσου Alzheimer, επηρεάζοντας το 50%-70% του πληθυσμού. Άλλες κατηγορίες άνοιας είναι η Άνοια με σωμάτια Lewy (15%), Αγγειακή άνοια,(25%) και Μετωπιο-κροταφική άνοια, η νόσος Parkinson, η χορεία Huntington's, κ.οκ. 10% του κλινικού πληθυσμού παρουσιάζουν 'μεικτή άνοια', που περιγράφει την παρουσία νόσου Αλτζχαιμερ σε συνδυασμό και με άλλο τύπο άνοιας.
Ενδείξεις προς τη συγκεκριμένη κλινική εικόνα συμπεριλαμβάνουν το αίσθημα της υποχώρησης ή της μείωσης μνήμης και συγκέντρωσης, τη ροή της σκέψης και πολλές φορές στο λόγο χωρίς όμως να διαταράσσεται η ανεξαρτησία του ατόμου στην καθημερινότητά του. Η συγκεκριμένη κλινική εικόνα μπορεί να δημιουργηθεί από διάφορους παράγοντες, οι οποίοι δεν ειναι απαραίτητο να είναι συσχετισμένοι ο ένας με τον άλλον. Συχνότερα (χωρίς να αποτελεί κανόνα), η ήπια γνωστική εξασθένηση προκαλείται από τις μεταβολές του εγκεφάλου σε κυτταρικό επίπεδο, σε παρόμοια αλλά μικρότερη μορφή, που προκαλεί η άνοια τύπου Αλτζχαιμερ.
Οι αρχικές ενδείξεις διαφέρουν από είδος σε είδος και από στάδιο σε στάδιο. Κάποιες ενδείξεις μπορούν να παρουσιαστούν ως προβλήματα ισορροπίας, τρέμουλο, δυσκολία λόγου, δυσκολία κατάποσης και μάσησης, αλλοιώσεις στη μνήμη, ανησυχία και ταραχή, αλλοιώσεις στην αντίληψη και στις οπτικο-χωρητικές ικανότητες.
Οι προαναφερόμενες γνωστικές διαταραχές, συνοδεύονται σχεδόν πάντα με συμπεριφορικές διαταραχές όπως άγχος, κατάθλιψη, ταραχή, αφύσικες κινησιολογικές συμπεριφορές, αρνητικός αυθορμητισμός, μεταβολές στον κύκλο ύπνου και στη διατροφή κτλ.
Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις
Αναφερόμαστε στον τραυματισμό του κρανίου και του εγκεφάλου. Μπορεί να είναι κλειστή, που σημαίνει ότι ο εγκέφαλος δεν εκτίθεται ή δεν κινδυνεύει να εκτεθεί στο εξωτερικό περιβάλλον, ή ανοιχτή, όταν ο εγκέφαλος εκτίθεται στο εξωτερικό περιβάλλον.
Έπειτα από ένα τραυματισμό τέτοιας φύσης, το άτομο παρακολουθείται απο το νευροψυχολόγο προκειμένου να εκτιμηθούν οι αλλαγές που έχει επιφέρει ο τραυματισμός στη συνολική γνωστική κατάσταση, στην εγκεφαλική λειτουργία και στον τρόπο με τον οποίο εξωτερικεύονται οι εγκεφαλικές και γνωστικές μεταβολές στη συμπεριφορά.
Συνηθέστερα, ασθενείς αναφέρουν παράπονα στην ικανότητα της μνήμης τους, στο να επιλέγουν την κατάλληλη λέξη, την οπτική ικανότητα και τη συγκέντρωση, καθώς και στην ικανότητά τους να διεκπεραιώνουν παραπάνω από μία ενέργεια τη φορά (multi-tasking).
H νευροψυχολογική αξιολόγηση στην περίπτωση κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων αποσκοπεί στο να διαπιστώσουμε κατά πόσο γνωστικές ικανότητες όπως μνήμη, συγκέντρωση προσοχής και ικανότητα λόγου έχουν αλλοιωθεί από το τραύμα, εάν το άτομο χρειάζεται αποκατάσταση των γνωστικών ικανοτήτων, ειδικά στην περίπτωση που το άτομο είναι ακόμα στο σχολείο ή σε ακαδημαϊκές σπουδές. Η νευροψυχολογική αποκατάσταση βοηθά το άτομο να ανακτήσει την ανεξαρτησία του και την ικανότητα οδήγησης, να συνεχίσει την εργασία του, τη διαχείρηση χρημάτων ή άλλες πολύ σημαντικές διεργασίες που χρησιμοποιούνται καθημερινώς.
Εγκεφαλικό επεισόδιo
Ανάλογα με το είδος της προσβολής, τα εγκεφαλικά επεισόδια κατηγοριοποιούνται σε αιμορραγικά και αποφρακτικά εγκεφαλικά επεισόδια. Η νευροψυχολογική αξιολόγηση αποτελεί ένα πολύ σημαντικό βήμα στην μετέπειτα αντιμετώπιση του ατόμου που έχει υποστει εγκεφαλικό. Μέσα από την διερεύνηση γνωστικών ικανοτήτων, εντοπίζονται οι ικανότητες με ελλείματα και οι ικανότητες οι οποίες έχουν διατηρηθεί ανέπαφες. Ο εντοπισμός των δυνατότερων γνωστικών ικανοτήτων είναι ιδιαίτερα σημαντικός στην νευρο-γνωστική και συμπεριφορική αποκατάσταση των ατόμων.
Μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο, πολλοί ασθενείς παρουσιάζουν σύνδρομα αφασίας, η οποία διαταράσσει άμεσα τη λεκτική ικανότητα, ανάλογα με το σημείο νευρο-ανατομίας που έχει επηρεαστεί από το επεισόδιο. Υπάρχει η αφασία Wernicke, κατά την οποία η κατανόηση γραπτού και προφορικού λόγου διαταράσσεται, αλλά η παραγωγή λόγου παραμένει σχετικά ανέπαφη και η αφασία του Broca, κατά την οποία διαταράσσεται η ικανότητα παραγωγής λόγου αλλά η κατανόηση γραπτού και προφορικού λόγου παραμένει σχετικά ανέπαφη.
H νευροψυχολογική αξιολόγηση στην περίπτωση κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων αποσκοπεί στο να διαπιστώσουμε κατά πόσο γνωστικές ικανότητες όπως μνήμη, συγκέντρωση προσοχής και ικανότητα λόγου έχουν αλλοιωθεί από το τραύμα, εάν το άτομο χρειάζεται αποκατάσταση των γνωστικών ικανοτήτων, ειδικά στην περίπτωση που το άτομο είναι ακόμα στο σχολείο ή σε ακαδημαϊκές σπουδές. Η νευροψυχολογική αποκατάσταση βοηθά το άτομο να ανακτήσει την ανεξαρτησία του και την ικανότητα οδήγησης, να συνεχίσει την εργασία του, τη διαχείρηση χρημάτων ή άλλες πολύ σημαντικές διεργασίες που χρησιμοποιούνται καθημερινώς.
Η μονομερής οπτική παραμέληση είναι ακόμα ένα σύμπτωμα που μπορεί να παρουσιαστεί σε ένα άτομο που έχει υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο. Πρόκειται για μια διαταραχή της προσοχής όπου τα άτομα χάνουν την ικανότητα να αντιληφθούν και συνεπώς να επεξεργαστούν οπτικά ερεθίσματα τοποθετημένα στην πλευρά που έχει υποστεί βλάβη.
Σε συμπεριφορικό επίπεδο, ένα άτομο που έχει υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί να έχει απότομες αλλαγές στη συμπεριφορά του, έντονη κατάθλιψη καθώς και επιθετικότητα ή υπερσεξουαλικότητα.
